Blog

Zamanın Yoldaşı: Çağdaş

10 Eylül 2020 Prş

Kişiler için zaman, kurumlar için olduğundan daha hafif ve uçucudur. Geçtiğimiz altı ay, pandemiden hemen önce üyesi olduğum Borusan’ı uzaktan tanımaya çalışmakla geçti. Her ne kadar evden çalışma düzeniyle birlikte, araya giren fiziki mesafe bir sorun gibi görünse de, mesafe uzaklaştığında netleşen her kadraj gibi, resmin kristal berraklığında belirmesi için bir fırsattı da.

DR. KUMRU EREN
Borusan Contemporary Müdürü

Bu süreç içerisinde dahil olduğum çalışma gruplarından birinde, marka iletişim stratejisi çalışılmakta ve söz konusu stratejiye temel teşkil edecek araştırma verileri çalışma grubu ile paylaşılmaktaydı. Bu verilerden en dikkat çekici olan, araştırmaya katılan yaklaşık iki bin kişilik farklı demografilerden gelen paydaş grubunun Borusan’ı tanımlamakta mutabık kaldıkları “çağdaşlık” kipiydi. İşte uzakta gibi duran manzarayı berraklaştıran vizör ayarı belki de bu kavramın çağrıştırdıklarıydı.

Peki Çağdaş nedir? Çağdaşın ortaklığında buluşmamız yalnızca bir tesadüf müydü?

Çağdaş, benim tarafımda, çalışmakta olduğum sanat kurumumun soyadı; eğitimini aldığım disiplinin tanımı; çağdaş olan kaçınılmaz ve gerekli olan. Üniversitede ders verdiğim günlerde, farkı teorik yaklaşımlardan gelmiş lisansüstü öğrencileriyle ilk gün hemfikir olmak zorunda olduğum bağlam; çağdaş. Bugün yine masamda, benimle. Peki neden zamana yoldaş olmak bu denli önemli ve kaçınılmaz?

Jim Campbell, Patlayan Görüntü, 2010.
Fotoğraf: Özge Balkan.

Çağdaş kavramı üzerinde muhakeme etmeye başlayınca ister istemez ilk durak Antik Yunan. Antik Yunan’da iki farklı zaman tanrısından söz edilirdi: Kairos ve Khronos. Khronos tarihin tanrısıydı. “Kronoloji” kavramı ondan doğuyordu; dolayısıyla tarih içindeki olayların tanrısı ve Zeus’un babasıydı. Zeus kaçınılmaz olarak tarihseldi. Ailenin aykırı çocuğu ise Kairos ‘du. O da zamana hükmetmekle birlikte, Khronos gibi tarihin içine girmiyor, tarihselin dışında konum alıyordu. Kairos bizim “an” dediğimiz bir zamanı anlatıyordu; “an” bir nokta, ama geçmiş, gelecek, şimdi onda gizliydi; kadim, örneğin, Kairos’un zamanıydı.

“Zamana Aykırı Bakışlar” başlıklı denemesinde, kendi zamanıyla hesaplaşmasını anlatan Friedrich Nietzsche “attualita” güncellik düşüncesini, “zamandan bir kopukluk, yerinden çıkmışlık” olarak ele almaktaydı. ¹ Nietzsche, “Çağın aydınlarının zamana aykırı olması gerektiği” önermesiyle, Foucault’dan Agamben’e ve Deleuze’a dek pek çok düşünürü etkileyecekti. Nietzsche’ye göre, “sahiden üretken olan şey zamana aykırıydı.” “Her şeyi tarihsel olarak kavramaya çalışanları” kültür düşmanları olarak niteleyen ² Nietzsche, geçmişe bakmayı geleceğe bakmakla eş anlamlı olarak görecek; şimdiki zamanı anlamak ve “geleceği daha şiddetle istemeyi öğrenmek için” “yaşamla ilişkilenmenin bir yolunu bulmayı”önerecekti. ³

Giorgio Agamben’in harikulade yorumuna geldiğimizde ise, çağdaş olanlar, ne onunla mükemmelen örtüşen ne de onun getirdiklerine uyanlardı. Bu, insanın yaşadığı zamanla arasındaki tekil bir ilişkiydi; ona hem bağlı hem de belli bir mesafedeydi. Çağdaş olanlar, bu kopukluk ve anakronizm yoluyla, kendi zamanlarını algılamada ve kavramada başkalarından daha başarılı olmaktalardı. ⁴ Agamben, çağdaş kişiyi “zamanın omurgasını” kıran kişi olarak tanımlıyor; bu “kendi zamanımızı ne çok geçte olan, ne çok erken olan şeklinde; tam şimdi şeklinde kavramamızı sağlayandır.” ⁵ diyordu.

Kathrin Stumreich, Egemenlik, 2017. Fotoğraf: Özge Balkan.

Kathrin Stumreich, Egemenlik, 2017. Fotoğraf: Özge Balkan.

Çağdaşlığı “şimdiye direniş” üzerinden okuyan Gilles Deleuze ve Félix Guattari, belli bir kültürel coğrafyanın zaman ve mekan algısını oluşturduğu gibi belirli bir politik düşüncenin yerleşmesini, örgütlenmesini ve bir araya getirilmesini mümkün kıldığını hatırlatarak, eleştirel yaklaşımın işlevsellik kazandığını göstermekteydi. Nietzsche’nin “zamana aykırılık” olarak tanımladığı çağdaşlığı, “şimdiye direniş” olarak ilan etmiş; Sanat ve felsefeyi bu noktada yaratıcılığın ve üretmenin bağlantısı olarak buluşturmuşlardı. ⁶ En önemlisi de çağdaş, ne bir tarihsel döneme, ne coğrafyaya ne de ideolojiye aitti.

PEKİ ÇAĞDAŞ SANAT YAPITI NEDİR?

Nietzsche’den hareketle ele aldığımız yaşamla ilişkilenme, bizi kaçınılmaz olarak üretmeye ve sanata yöneltmekteydi. Sanat yapıtı, bir biçim, yani tamamlanmış bir hareketti. Başka bir deyişle “sonlunun içindeki sonsuzluktu”; bütünlüğü bir sondan doğuyor, dolayısıyla durağan ve hareketsiz bir gerçekliğin kapanması biçiminde değil, bir biçim edinen sonsuzun açılması biçiminde görülmeyi talep ediyordu. ⁷ Bir “estetik aşkınlık” durumuydu. Bu yaklaşım Heiddeger’in ⁸ “dünyanın açılması” veya “dünya açma” kavramlarını anımsatıyor; dil (logos) aracılığıyla (sanat yapmak suretiyle) dünyayı açan insan, aynı zamanda dünyaya “dünya oluşunu” da iade ediyordu. Böylelikle sanat yapıtı, dünyayı değiştirmeye ve direnmeye kadir olandı. Sanat yapıtı, şimdiye direnendi.*

Peki aramızda asırlar olan bu alıntıların yer aldığı metinler nasıl oluyor da çağımıza seslenebiliyor? Perikles’in Atina’sı veya Baudelaire’in Paris’i sanki bir durak ötemiz.
Çağdaş, kendi zamanını kavramada ve eleştiri geliştirebilmekte başarılı olandır. Çağdaş, kendi zamanıyla hesaplaşmak suretiyle, zamana yoldaş olandır. Şimdiki zamanı anlamak ve geleceği şiddetle istemenin yöntemini, üretmekte bulandır. Çağdaş, yaşamla olan ilişkisini sanatla pekiştirmeyi başarandır.

PEKİ YA YILDIZLAR...

Karışık ve kalabalık alıntı çekmecelerimin arasında, ışıltılı ambalajıyla bir parça çikolata gibi göz kırpan, yorgun dinleyicinin duyularını o karşı konulmaz tadıyla uyaran bir pasaj bulundururum. Konu çağdaş olunca, pasaj yine Agamben’den:
“Genişleyen bir evrende, en uzaktaki galaksiler bizden o kadar büyük bir hızla uzaklaşır ki ışıkları asla bize ulaşamaz. Göğün karanlığı olarak algıladığımız şey, ışığın kaynağı olan galaksiler ışık hızından daha yüksek bir hızla bizden uzaklaştıkları için, bize doğru gelse de asla bize ulaşamayan bu ışıktır. Şimdinin karanlığında, bize ulaşmayı çabalayıp ulaşamayan bu ışığı algılamak – çağdaş olmak budur. Buna göre çağdaş olmak, herşeyden önce cesaret işidir; bu karanlığın içinde bize doğru yönelse de sonsuza dek bizden uzaklaşan ışığı algılamak demektir. Bir başka deyişle, insanın ister istemez kaçıracağı randevuya vaktinde gitmesi gibidir.”

Önceki Sonraki

Marco Brambilla, Ay Atlası, 2017.

Monica Bravo, Vorteks, 2007. Fotoğraf: Özge Balkan.

Ne zaman bu pasajı okusam, İtalyan düşünürün, girişi çağdaş mimar Carlo Scarpa tarafından tasarlanan, Piazzale Roma’daki Tolentini Binası’nda (IUAV, Venedik Sanat ve Tasarım Fakültesi) bu konuşmayı yaparken, dinleyicilerinin gözlerinin de o yıldızlar gibi parıldadığını hayal ederim. *

Cumhuriyet ile birlikte yola çıkmış; değerlerini üretimin ve insan emeğinin üzerine temellendiren bir kurum, zamanın yoldaşı olabilir. Şimdinin gürültüsünde soğurulmadan, üreterek, kendini ve zamanını sorgulayarak; her şeyden önce de sanatla, dünyayı insanın yurdu kılarak...

Kurumlar için zaman, bireyler için olduğundan daha ağır ve derinliklidir. Gündelik yaşamın karanlığında bize ulaşmaya çabalayan ışığı algılamak için aynı yıldızlara baktığımızı bilmek, işte çağdaş olmanın ortaklığında buluşmamızı sağlayan çekim kim bilir, belki de budur.

YAZAR HAKKINDA
Dr. Kumru Eren
Kültür varlıkları alanında iş geliştirme ve koleksiyon yönetimine yoğunlaşan Kumru Eren, ulusal ve uluslararası koleksiyon ve kurumlara danışmanlık verdi. Baksı Kültür Sanat Vakfı, Baksı Platformu Koordinatörlüğü’nü yürüttü. Marmara Üniversitesi’nde bir süre “Eleştirel Sanat Kuramları” dersi verdi.
Sergi katalogları ve sanatçı monografileri için makaleler kaleme aldı.
ICE, Istanbul Art News, Artam, Varlık, Hürriyet Kitap Sanat, Hürriyet Seyahat gibi kültür sanat yayınlarında makale, eleştirileri ve izlenimleri yayınlanmıştır. “Türkiye’de Çağdaş Sanatta Küreselleşme” fenomenini Jean-Luc Nancy düşüncesi üzerinden savunduğu tezi ile doktor ünvanını almıştır.
AICA (Uluslararası Sanat Eleştirmenleri Derneği) üyesidir. Halen, Borusan Contemporary’nin yönetim görevini üstlenmektedir.

Sayfayı Paylaş

ÖNCEKİ YAZI

Neonlar İçinde Uyu Keith Sonnier!

20 Ağustos 2020 Prş

Eserleriyle post-minimalist ve süreç odaklı sanat akımlarının tanımına katkıda bulunabilecek kadar malzemesine ve ifadesine hakim, renkli ışıkları hiç sönmeyecek bir usta olan Keith Sonnier 18 Temmuz’da 78 yaşında hayata gözlerini yumdu. Bize düşense, Borusan Çağdaş Sanat Koleksiyonuna da bir eseriyle dahil olmuş bu usta sanatçıyı yapıtları ve sanat pratiği aracılığıyla bir kez daha anmak.

SONRAKİ YAZI

:mentalKLINIK ile bir söyleşi

25 Eylül 2020 Cum

Distopya’ya hoşgeldiniz, 7/24 iş birliğiniz için teşekkür ederiz.